رجشمار فرش دستباف چیست؟ + نحوه شمارش

رجشمار فرش دستباف چیست و چگونه محاسبه می‌شود؟

رجشمار فرش دستباف یکی از عوامل کلیدی در تعیین کیفیت و قیمت فرش‌های دستباف است. این ویژگی نشان‌دهنده تعداد گره‌های بافته‌شده در یک محدوده مشخص از فرش است که به‌عنوان معیار اصلی تراکم بافت مورد استفاده قرار می‌گیرد. رجشمار نقش مهمی در ارزیابی کیفیت فرش، ظرافت آن و حتی ماندگاری و دوام فرش دارد.

در این مقاله قصد داریم به صورت جامع و دقیق مفهوم رجشمار، نحوه محاسبه آن و تفاوت‌های آن در مناطق مختلف ایران را بررسی کنیم. همچنین به شما کمک می‌کنیم تا با استفاده از اطلاعات لازم، بتوانید فرش‌های دستباف را به بهترین شکل ارزیابی کنید.

مفهوم رج و رجشمار در فرش‌ بافی

رجشمار یکی از اصطلاحات رایج در قالی‌بافی است که به تعداد گره‌هایی که در واحد مشخصی از عرض فرش قرار دارند، اشاره دارد. در اصل، رجشمار نمایانگر تراکم گره‌ها در فرش است و هرچه این عدد بیشتر باشد، نشان‌دهنده ظرافت و دقت بیشتر در بافت فرش است. به‌طور کلی، رجشمار یکی از معیارهایی است که به کمک آن می‌توان سطح کیفیت و زیبایی فرش‌های دستباف را بررسی کرد.

رجشمار در فرش بافی ایران، بسته به منطقه بافت و نوع نخ‌های مورد استفاده، می‌تواند متفاوت باشد. در واقع، رجشمار میزان تراکم گره‌های فرش را نشان می‌دهد و به دو روش مختلف در فرش‌های ترکی‌باف و فارسی‌باف اندازه‌گیری می‌شود.

تاریخچه رجشمار در فرش‌ بافی

رجشمار در فرش‌ بافی ایرانی از زمان‌های قدیم به عنوان معیاری برای تعیین کیفیت فرش مورد استفاده قرار می‌گرفته است. در شهرهای مختلف ایران، با توجه به سنت‌ها و فرهنگ‌های محلی، واحدهای مختلفی برای اندازه‌گیری تراکم فرش وجود داشته‌اند. یکی از قدیمی‌ترین روش‌های محاسبه تراکم در قالی‌بافی، استفاده از واحد ذرع بوده است.

ذرع چیست؟

ذرع یک واحد اندازه‌گیری سنتی است که در صنایع مختلف ایرانی از جمله قالی‌ بافی کاربرد داشته است. این واحد در گذشته نه تنها برای فرش، بلکه در پارچه‌فروشی‌ها و صنایعی که با نخ و بافت سر و کار داشتند، استفاده می‌شد.

واحد ذرع و تأثیر آن بر رجشمار

ذرع به عنوان یک واحد قدیمی اندازه‌گیری در فرش بافی به کار گرفته می‌شد. این واحد معادل فاصله بین سر انگشت وسط دست چپ تا سر انگشت وسط دست راست در حالتی که دست‌ها باز باشند، محاسبه می‌شد. با این حال، مقدار دقیق ذرع در شهرهای مختلف ایران متفاوت بود. به عنوان مثال، در شهر اصفهان یک ذرع معادل 104 سانتی‌متر است، در تبریز 112 سانتی‌متر و در کرمان 108 سانتی‌متر.

ارتباط ذرع و رجشمار در قالی‌ بافی

برای درک بهتر رجشمار و چگونگی محاسبه آن، ابتدا باید با مفهوم ذرع آشنا شویم. فرش بافان ایرانی در شهرهای مختلف از ذرع به عنوان معیاری برای اندازه‌گیری تراکم بافت استفاده می‌کردند. در شهر تبریز، که یکی از مراکز اصلی قالی‌ بافی در ایران به شمار می‌آید، ذرع به عنوان پایه و مبنای رجشمار به کار گرفته می‌شود.

به طور معمول، در تبریز ذرع را بر عدد 16 تقسیم می‌کنند و نتیجه آن، 7 سانتی‌متر می‌شود. سپس تعداد گره‌های موجود در این 7 سانتی‌متر از عرض فرش را محاسبه می‌کنند. به این ترتیب، هر چه تعداد گره‌های بیشتری در این 7 سانتی‌متر باشد، فرش با کیفیت‌تر، ظریف‌تر و با ارزش‌تر است.

در مقابل، در اصفهان که یکی دیگر از مراکز مهم قالی‌ بافی است، واحد ذرع معادل 104 سانتی‌متر است و برای محاسبه رجشمار از 6.5 سانتی‌متر به عنوان مبنا استفاده می‌کنند. در کرمان نیز ذرع 108 سانتی‌متر است و برای محاسبه رجشمار از 6.75 سانتی‌متر بهره می‌برند.

نحوه محاسبه رجشمار در فرش‌های دستباف

برای محاسبه رجشمار یک فرش دستباف، کافی است تعداد گره‌های موجود در یک محدوده مشخص از عرض فرش شمارش شود. این محدوده بسته به منطقه بافت، ممکن است 7 سانتی‌متر (برای فرش‌های تبریزی) یا 6.5 سانتی‌متر (برای فرش‌های اصفهانی) باشد.

به عنوان مثال، اگر گفته شود که رجشمار یک فرش 50 است، به این معنی است که در هر 7 سانتی‌متر از عرض فرش (در تبریز) یا 6.5 سانتی‌متر (در اصفهان)، 50 گره وجود دارد. بنابراین، هرچه رجشمار بیشتر باشد، نشان‌دهنده تراکم بیشتر گره‌ها و به تبع آن، ظرافت بیشتر فرش است.

انواع رجشمار در مناطق مختلف ایران

در مناطق مختلف ایران، واحدهای مختلفی برای محاسبه رجشمار فرش دستباف وجود دارد که این تفاوت‌ها ناشی از اختلاف در مقیاس‌های محلی و سنت‌های بافت فرش است. در ادامه به معرفی انواع رجشمار در چند شهر اصلی قالی‌بافی ایران می‌پردازیم:

1. تبریز: ذرع در تبریز معادل 112 سانتی‌متر است و محاسبه رجشمار بر اساس 7 سانتی‌متر از عرض فرش انجام می‌شود. قالی‌های تبریزی به دلیل تراکم بالای گره‌ها، از کیفیت بالایی برخوردارند و در بازارهای جهانی نیز ارزش زیادی دارند.
2. اصفهان: ذرع در اصفهان 104 سانتی‌متر است و رجشمار بر اساس 6.5 سانتی‌متر از عرض فرش محاسبه می‌شود. فرش‌های اصفهانی به خاطر استفاده از نقوش دقیق و ظریف مشهورند و دارای رجشمار بالایی هستند.
3. کرمان: در کرمان، ذرع معادل 108 سانتی‌متر است و رجشمار بر اساس 6.75 سانتی‌متر محاسبه می‌شود. فرش‌های کرمانی به دلیل طرح‌های متنوع و استفاده از رنگ‌های زنده شناخته می‌شوند.
4. یزد: در یزد از اصطلاح “تون” برای محاسبه رجشمار استفاده می‌شود که به تعداد نخ‌های تار در نصف عرض فرش اشاره دارد. این روش در یزد متداول است و بافت‌های فرش یزدی نیز دارای کیفیت بالایی هستند.

چگونه رجشمار را بشماریم؟

برای شمارش رجشمار فرش دستباف، می‌توانید از پشت فرش استفاده کنید. کافی است فرش را برگردانید و با استفاده از یک خط‌کش، تعداد گره‌های موجود در یک مقطع 7 سانتی‌متری یا 6.5 سانتی‌متری را شمارش کنید. این روش به شما امکان می‌دهد تا به سادگی و بدون نیاز به ابزارهای پیچیده، رجشمار فرش خود را محاسبه کنید.

تاثیر رجشمار بر کیفیت فرش

رجشمار تأثیر مستقیمی بر کیفیت و قیمت فرش دارد. فرش‌هایی که رجشمار بالاتری دارند، معمولاً ریزبافت‌تر هستند و به دلیل تراکم بیشتر گره‌ها، طرح‌ها و نقوش آن‌ها با دقت و وضوح بیشتری نمایان می‌شوند. همچنین، این فرش‌ها معمولاً از نخ‌های نازک‌تر و باکیفیت‌تری برای بافت استفاده می‌کنند که باعث افزایش قیمت و ارزش آن‌ها می‌شود.

علاوه بر این، فرش‌های با رجشمار بالا دارای ماندگاری و دوام بیشتری هستند. زیرا تراکم بالای گره‌ها باعث افزایش استحکام و پایداری فرش می‌شود. این نوع فرش‌ها برای محیط‌هایی که تردد زیاد دارند یا نیاز به فرش‌هایی با طول عمر بیشتر است، مناسب‌تر هستند.

تاثیر رجشمار بر قیمت فرش دستباف

هرچه رجشمار فرش بالاتر باشد، قیمت آن نیز بالاتر خواهد بود. این به این دلیل است که فرش‌هایی با رجشمار بالا نیاز به دقت و زمان بیشتری برای بافت دارند و از نخ‌های باکیفیت‌تری برای تولید آن‌ها استفاده می‌شود. همچنین، فرش‌هایی که دارای رجشمار بالایی هستند، معمولاً طرح‌های پیچیده‌تری دارند و برای تولید آن‌ها مهارت بیشتری لازم است.

اصطلاحات مرتبط با رجشمار در قالی‌ بافی

در فرش بافی ایران، علاوه بر رجشمار، اصطلاحات دیگری نیز وجود دارند که به بررسی و ارزیابی کیفیت فرش کمک می‌کنند. برخی از این اصطلاحات عبارت‌اند از:

1. لای نخ: این اصطلاح به تعداد لایه‌های نخ پنبه‌ای که در چله فرش استفاده می‌شود اشاره دارد. هرچه تعداد لایه‌ها کمتر باشد، نخ ظریف‌تر و فرش ریزبافت‌تر است.
2. خونه: این اصطلاح در کاشان رایج است و هر “خونه” معادل 10 گره است. به عنوان مثال، فرش 46 خونه دارای 460 گره در یک متر عرض فرش است.
3. 100 تایی: این اصطلاح در اصفهان رایج است و به تعداد 100 گره در عرض فرش اشاره دارد. این نوع فرش‌ها از کیفیت و ارزش بالایی برخوردارند.

رجشمار فرش دستباف یکی از مهم‌ترین معیارها برای ارزیابی کیفیت و ارزش فرش است. این عدد نشان‌دهنده تراکم گره‌ها در یک محدوده مشخص است و هرچه بیشتر باشد، فرش ریزبافت‌تر، ظریف‌تر و با ارزش‌تر خواهد بود. با شناخت دقیق رجشمار و تفاوت‌های آن در مناطق مختلف ایران، می‌توانید انتخاب‌های بهتری در خرید فرش داشته باشید.

توجه به رجشمار به شما کمک می‌کند تا فرشی با کیفیت و دوام بالا انتخاب کنید که نه تنها زیبایی منحصر به فردی دارد، بلکه برای مدت طولانی نیز قابل استفاده است.