تفاوت فرش دستباف شهری و عشایری چیست؟
فرش دستباف بهعنوان یکی از هنرهای اصیل و باارزش ایرانی همواره جایگاه ویژهای در فرهنگ و زندگی مردم ایران داشته است. از میان انواع فرشهای دستباف، دو نوع برجسته وجود دارند، فرش دستباف شهری و فرش دستباف عشایری. هرکدام از این دو نوع فرش دارای ویژگیهای منحصربهفردی هستند که آنها را از یکدیگر متمایز میکند. اگر به دنبال خرید یا آشنایی بیشتر با این دو نوع فرش هستید، در این مقاله به بررسی تفاوت فرش دستباف شهری و عشایری میپردازیم.
فرش دستباف شهری چیست؟
فرش دستباف شهری بهعنوان یکی از مهمترین انواع فرشهای دستباف ایرانی، در شهرهای بزرگ و معروف فرشبافی مانند کاشان، تبریز، اصفهان و مشهد تولید میشود. این فرشها به دلیل طراحیهای دقیق، استفاده از نقشههای پیچیده و کیفیت بالای بافت، شهرت جهانی دارند.
فرش دستباف عشایری چیست؟
فرش دستباف عشایری توسط عشایر و اقوام کوچنشین ایران بافته میشود. این فرشها به دلیل طراحیهای ساده، ابتدایی و استفاده از نقوش ذهنی بافندگان، با فرشهای شهری تفاوت زیادی دارند. بافت این فرشها معمولاً در اندازههای کوچک و متناسب با زندگی کوچنشینی انجام میشود.
تفاوتهای اصلی فرش دستباف شهری و عشایری
۱. طرح و نقشه فرش
یکی از بارزترین تفاوتها بین فرش دستباف شهری و عشایری در طرح و نقشه آنهاست.
طرح فرش دستباف شهری: طرحهای فرشهای شهری اغلب از پیش طراحی شده و بر اساس نقشههای دقیق و حرفهای بافته میشوند. این نقشهها ممکن است شامل نقوش اسلیمی، شاهعباسی، گلدار و طرحهای لچک و ترنج باشند. طراحیهای پیچیده و تقارن در نقوش از ویژگیهای برجسته این فرشها است.
طرح فرش دستباف عشایری: در مقابل، فرش عشایری بدون نقشه و بر اساس تصورات ذهنی بافندگان بافته میشود. نقوش این فرشها سادهتر و دارای فرمهای هندسی، حیوانات، گیاهان و نمادهای زندگی روزمره عشایری است. عدم تقارن و آزادی در طراحی از ویژگیهای خاص این فرشهاست.
۲. مواد اولیه
استفاده از مواد اولیه در بافت فرش نیز یکی از عوامل مهم تفاوت بین فرشهای دستباف شهری و عشایری است.
مواد اولیه فرش دستباف شهری: در بافت فرشهای شهری از مواد اولیه مرغوبتری مانند پشم باکیفیت، ابریشم و نخهای پنبهای استفاده میشود. این مواد باعث میشوند که فرشهای شهری از نرمی، ظرافت و دوام بالایی برخوردار باشند.
مواد اولیه فرش دستباف عشایری: در فرشهای عشایری اغلب از پشم محلی که توسط عشایر از دامهای خود تهیه میشود، استفاده میشود. هرچند که این پشمها نیز کیفیت خوبی دارند، اما بهاندازه مواد مورد استفاده در فرشهای شهری مرغوب نیستند. به همین دلیل، فرشهای عشایری در عین داشتن دوام مناسب، نرمتر از فرشهای شهری نیستند.
۳. بافت و تراکم گرهها
تفاوت در بافت و تراکم گرهها یکی دیگر از ویژگیهایی است که فرشهای شهری و عشایری را از هم متمایز میکند.
بافت و تراکم فرش دستباف شهری: فرشهای شهری با تراکم گره بالا و دقت فراوان بافته میشوند. این فرشها معمولاً بسیار ریزبافت هستند و هر سانتیمتر مربع آنها شامل تعداد زیادی گره است. همین ویژگی باعث میشود که فرشهای شهری ظریفتر و باکیفیتتر به نظر برسند.
بافت و تراکم فرش دستباف عشایری: فرشهای عشایری اغلب درشتبافتتر هستند و تراکم گرههای کمتری نسبت به فرشهای شهری دارند. به همین دلیل، این فرشها دارای ظاهری سادهتر و ابتداییتر هستند. تراکم کمتر گرهها، بافت این فرشها را سریعتر میکند و به عشایر اجازه میدهد تا در مدتزمان کوتاهتری فرشها را تکمیل کنند.
۴. رنگها و رنگرزی
رنگهای استفاده شده در فرشهای دستباف نیز نقش مهمی در تفاوت این دو نوع فرش دارند.
رنگ های فرش دستباف شهری: در فرشهای شهری از رنگهای طبیعی و پایدار استفاده میشود که با دقت در فرآیند رنگرزی تولید شدهاند. این رنگها شامل طیف وسیعی از رنگهای تیره و روشن هستند که به هماهنگی و زیبایی طرحهای پیچیده کمک میکنند.
رنگ های فرش دستباف عشایری: در فرشهای عشایری نیز از رنگهای طبیعی استفاده میشود، اما به دلیل دسترسی محدودتر به رنگهای خاص، این فرشها معمولاً دارای رنگهای شاد و زندهتری مانند قرمز، زرد و آبی هستند. همچنین، روشهای سنتی رنگرزی در عشایر ممکن است باعث ایجاد تفاوتهایی در پایداری و یکنواختی رنگها شود.
۵. اندازه و ابعاد فرش
ابعاد فرشهای دستباف نیز بسته به نوع شهری یا عشایری بودن آن متفاوت است.
ابعاد فرش دستباف شهری: فرشهای شهری معمولاً در ابعاد بزرگتری تولید میشوند. این فرشها برای استفاده در خانههای بزرگ و یا فضاهای رسمی طراحی میشوند و به دلیل تراکم بالا و دقت در بافت، زمان بیشتری برای تکمیل آنها صرف میشود.
ابعاد فرش دستباف عشایری: در مقابل، فرشهای عشایری معمولاً کوچکتر هستند و اغلب در اندازههای قالیچهای بافته میشوند. این فرشها به دلیل سبک زندگی کوچنشینی عشایر، باید قابلیت حمل آسان داشته باشند.
۶. میانگین زمان لازم بافت
زمان بافت هر نوع فرش نیز به دلیل تفاوت در طراحی و مواد اولیه، متفاوت است.
زمان بافت فرش دستباف شهری: با توجه به پیچیدگی طرحها و تراکم بالای گرهها، بافت یک فرش شهری میتواند چندین ماه یا حتی سالها زمان ببرد. این زمان طولانی به دلیل دقت و ظرافت بافندگان است که باعث تولید فرشهای باکیفیت و زیبا میشود.
زمان بافت فرش دستباف عشایری: بافت فرشهای عشایری به دلیل سادگی طراحی و تراکم کمتر گرهها، سریعتر انجام میشود. به همین دلیل، عشایر معمولاً قادرند در مدتزمان کوتاهتری فرشهای خود را تکمیل کنند.
۷. قیمت و ارزش
قیمت و ارزش فرشهای دستباف نیز بسته به نوع شهری یا عشایری بودن آنها متفاوت است.
فرش دستباف شهری: به دلیل استفاده از مواد اولیه مرغوبتر، تراکم گرههای بالا و طرحهای پیچیده، فرشهای شهری معمولاً قیمت بالاتری دارند. این فرشها بهعنوان کالاهای لوکس در بازارهای داخلی و خارجی شناخته میشوند و سرمایهگذاری مناسبی برای علاقهمندان به هنر و فرهنگ ایران هستند.
فرش دستباف عشایری: فرشهای عشایری معمولاً قیمت کمتری نسبت به فرشهای شهری دارند. بااینحال، ارزش فرهنگی و هنری این فرشها به دلیل اصالت و سادگی طراحی، همچنان بالاست و بسیاری از کلکسیونرها و علاقهمندان به هنرهای بومی به دنبال خرید این نوع فرشها هستند.
۸. کاربرد و محبوبیت
محبوبیت و کاربرد فرشهای دستباف شهری و عشایری نیز بسته به سبک زندگی و سلیقه افراد متفاوت است.
کاربرد فرش دستباف شهری: این فرشها به دلیل لوکس بودن و ظرافت در طراحی، بیشتر در فضاهای رسمی و منازل بزرگ استفاده میشوند. این نوع فرشها به دلیل ارزش بالای هنری و قیمت بالاتر، بیشتر در میان مشتریان خاص و علاقهمندان به هنر و دکوراسیون داخلی مورد توجه قرار میگیرند.
کاربرد فرش دستباف عشایری: در مقابل، فرشهای عشایری به دلیل سادگی و قیمت مناسبتر، بیشتر در منازل کوچکتر و فضاهای غیررسمی مورد استفاده قرار میگیرند. همچنین، طرحهای سنتی و خاص این فرشها باعث شده است که در دکوراسیونهای مدرن و کلاسیک نیز جایگاه ویژهای پیدا کنند.
تفاوت فرش دستباف شهری و عشایری از بسیاری جهات، از جمله طراحی، مواد اولیه، بافت و کاربرد، بهوضوح قابل مشاهده است. هر دو نوع فرش بیانگر هنر و فرهنگ غنی ایران هستند و بسته به سلیقه و نیاز مشتریان، میتوانند انتخابهای مناسبی باشند. اگر به دنبال یک فرش ظریف، باکیفیت و لوکس هستید، فرش دستباف شهری گزینه مناسبی است. اما اگر بهدنبال یک فرش سادهتر، با طراحیهای سنتی و بومی هستید، فرش دستباف عشایری میتواند انتخاب خوبی باشد.
