انواع گره فرش دستباف چیست ؟
روش های بافت فرش دستباف در جای جای ایران منحصر به فرد هستند و در عین حال هر کدام از این روش ها با ویژگی های هنری خاص و ممتازی همراهند. از این رو، فرش های دستباف تمام خطه های ایران به نوبۀ خود آثار هنری نفیسی هستند که با گره های هنرمندانه شان نقش و نگارهای خاصی را می آفرینند. از آنجایی که هر منطقه ای از ایران به روش های بافت فرش دستباف خاص خودشان پایبند هستند، با تنوعی از انواع گره ها مواجه هستیم. در این مقاله می خواهیم با انواع گره فرش دستباف، مانند گره فارسی (یا فارسی بافت)، گره ترکی فرش دستباف و انواع دیگر …، همچنین نحوۀ تشخیص گره در فرش دستباف آشنا شویم.
گره در فرش دستباف چیست؟
گره در فرش دستباف را می توان چرخش نخ پرز به دور تار دانست. ریشه، ایلمک، گند، ایلمه، خفت و پیچه از دیگر نام های گره می باشند. از انواع گره فرش دستباف می توان به دو نوع اصلی اشاره کرد: گره فارسی (یا فارسی بافت) و گره ترکی فرش دستباف. البته انواع دیگر نیز وجود دارند که برخی از آنها عبارتند از: گره های تقلبی و گره هنری. از آنجایی که هر کدام از این گره ها بافت منحصر به فردی دارند، تشخیص گره در فرش دستباف اهمیت خاصی دارد.
تشخیص انواع گره فرش دستباف
از آنجایی که در روش های بافت فرش دستباف حدودا 90 درصد از بافت ها از گره های ترکی و یا فارسی استفاده می کنند، این دو نوع گره در مقایسه با انواع دیگر مشهورترند.
گره ترکی فرش دستباف: در این نوع گره، نخ پرز و یا خامه را به دور دو تار زیر و رو می چرخانند. این گره را متقارن نیز می نامند؛ زیرا خامه و یا همان پرز به دور دو تار می پیچد. استفاده از این گره در منطقه آذربایجان رایج تر است. از مهم ترین مزایای گره ترکی فرش دستباف این است که موجب بالا رفتن استحکام فرش می شود.
گره فارسی (یا فارسی بافت): در این نوع گره، نخ پرز و یا خامه را دور یک تار می پیچند. اراک، قم، کاشان و مشهد از شهر هایی هستند که در روش های بافت فرش دستباف از این گره استفاده می کنند. این گره را نامتقارن نیز می گویند؛ زیرا تنها پرز به دور یک تار پیچیده می شود. فرش های دستباف کاشان اغلب با روش گره فارسی بافت بافته می شوند.
تا این جا با دو نوع گره اصلی آشنا شدید اما انواع دیگری نیز در روش های بافت فرش دستباف وجود دارند که در بخش بعدی دربارۀ این گره ها حرف خواهیم زد.
سایر انواع گره فرش دستباف
- گره تقلبی: اگر به نام این گره دقت کنید، متوجه می شوید که گره ای زده نمی شود. در حقیقت، نوعی تقلب می باشد. از انواع گره های تقلبی می توان به گره یو شکل و یا بی گره بافی، گره کمانشیب و گره جفتی بافی اشاره کرد. چگالی فرش دستباف در این نوع گره پایین می آید؛ زیرا گره تقلبی کیفیت خوبی ندارد.
- گره یو شکل: در این گره خامه و یا پرز را به صورت دو لا از پشت تار عبور می دهند. در ادامه، از داخل یو شکل خامه باید قلاب را عبور داده و سر های نخ را بگیریم. در پایان نیز این سرهای نخ را از قسمت یو شکل به سمت بیرون می کشند.
- گره جفتی بافی: در این گره، پرز به دور چند تار پیچیده می شود.
- گره کمانشیب: در این نوع گره، نخ را به دور چله می گردانند و بعد آن را بر روی رج محکم می کنند، البته بدون این که آن را گره بزنند.
گره هنری: این نوع گره بسیار خاص می باشد و در روش های بافت فرش دستباف از این نوع گره برای کاربرد های هنری تر مانند تابلو فرش های خاص استفاده می کنند.
از انواع گره هنری می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- گره آویز: در این نوع گره فرش دستباف از چهار گره استفاده می کنند. این نوع گره را بیشتر در طرح های تصویری و فرش های درشت بافت استفاده می کنند.
- گره قرضی: خود این گره به دو دسته تقسیم می شود: 1) گره هایی که با یک ساق از خامه و یا پرز فرش عبور می دهند؛ 2) گره هایی که با دو ساق از خامه و یا پرز فرش عبور می دهند.
- گره دو رنگ: مهم ترین مشخصه این نوع گره استفاده از چندین رنگ است. در ابتدا، یک رشته پرز و یا خامه را دو لا می کنند و یا این که یک تاب آن را باز می کنند و سپس تاب نخ رنگ دیگر را از آن رد می کنند.
- گره هنری پیچشی و یا تک تار: با توجه به موقعیت نقشه، این نوع گره را رو و یا زیر تار قرار می دهند و در آن از قلاب زنی استفاده می کنند. ابتدا، یک تار را می گیرند و پرز را از پشت آن رد می کنند و سپس از رو بر می گردانند. در پایان نیز دو بار البته با استفاده از قلاب، آن را از بین دو تار عبور می دهند و سپس به پایین می کشند.
با خواندن این مقاله متوجه شدید که انواع گره فرش دستباف تک تک تار و پود فرش را تشکیل می دهند و زیبایی مسحورکننده ای را در قالب یک کل به ارمغان می آورند. ما نیز با این قالب هنرمندانه و ماهرانۀ فرش دستباف نفیس و زیبا به خانه هایمان گرما و صفایی خاص می بخشیم.